PHÁO, VI TRÙNG & KỸ NĂNG TỰ ĐỘ 

Tỉnh thức

Vậy là chuyện vi trùng cãi nhau trên mạng rồi cũng biến thành biến cố xã hội. Khi người ta không quan tâm, đó là chuyện lá cải. Khi người ta quá quan tâm, nó biến thành cục diện và thước đo đạo đức xã hội. Rồi bằng một cách thần kỳ của những kẻ biết và có kỹ năng thao túng cõi đám mây, nó lôi kéo cả người quan tâm và không quan tâm vào cuộc, biến diễn đàn lá cải thành diễn đàn giáo dục lớn nhất của quốc gia….

Người thì trách giới trẻ. Người thì trách hệ thống. Người thì trách những kẻ thao túng. Chỉ có con AI là nó vô tâm, chẳng thèm quan tâm, và cứ tự học, tự reasoning – lập luận, tự biến nó trở thành loài siêu đẳng trong thời gian con người lo hóng biến. Cũng chẳng sao. Đời là thế. Trong những khúc giao thời quan trọng này, ai ngộ ra thì còn liên quan. Ai tự cột mình vào lá cải thì cứ lòng vòng bươi bươi cả đời xung quanh đó. Cơ chế loại trừ của tự nhiên nó không biết nể nang quan hệ, sự quen biết, sức mạnh chính trị. Và đương nhiên qua bộ lọc vô cảm của nó thì, đứa nào biết tự độ thì còn tương lai. Đứa nào ôm lá cải ngủ thì sayonara. Hãy cứ loay hoay trong cái mớ phập phều của những kịch bản thất tình lục dục. Còn chưa hiểu thất tình lục dục là gì thì đi mà hỏi con AI nó trả lời cho. Thời này chịu thôi. Ai tự độ thì bước vào tương lai. Không thì tự xử cùng quá khứ. Thời này cũng không còn ai rảnh để mà lo chuyện thiên hạ. Ai cũng lo cho cái thân mình còn chưa xong. Nội chuyện học và cập nhật mỗi ngày để còn giữ được cái job hay còn lần dò được cái kim chỉ nam cho tương lai sự nghiệp nó đã là quá sức rồi. Sau bản thân thì chắc chỉ nên tập trung lo cho gia đình, cho cộng đồng nhỏ và thân thiết của mình trước đã. Nếu ngay cả con cái mình mà còn bị cột vào lá cải thì bàn chi ba chuyện xã hội. 

Nhưng kỹ năng tự độ là cái quái quỉ gì và nó liên quan gì đến biến cố xã hội? Nghĩ một cách đơn giản nhất nó là bộ kỹ năng thiết yếu mà thiếu nó, con người ta không xách dép đi vào tương lai được. Trong báo cáo Tương lai nghề nghiệp năm 2025 của Diễn đàn kinh tế thế giới có phân loại rất rõ ràng các nhóm kỹ năng cốt lõi quan trọng mà người đi làm hay muốn đi làm trong 5 năm tới không có không được. Giống như chuyện thở hay ăn cơm mỗi ngày vậy, không có thì the end – xong phim. Các nhóm kỹ năng này bao gồm:

Hôm nay không ngồi kể lể từng cái skill vì biểu đồ phía trên đã kể chi tiết. Ai quan tâm tới bản thân mình thì cứ theo đó mà đọc là hiểu. Hôm nay mình Zoom in vào cái nhóm hay ho nhất trong mớ kỹ năng tương lai này, đó là nhóm self-efficacy – kỹ năng tự thân vận động hay tôi gọi nhà quê dễ hiểu là kỹ năng tự độ. Thời này mình không dộ mình thì ai rảnh độ mình. Ơn trên một lúc 7 tỷ đứa trên thế giới không ai độ hết nổi đâu. Cho nên, hoặc là tự ngộ tự độ, hoặc là ôm lá cải mà bay phập phều cho hết cái giấc mơ trần thế. Rồi vậy thì nhóm kỹ năng tự độ nó có những kỹ năng gì? Xếp hàng 4 cái kỹ năng, khả năng theo thứ tự ưu tiên của báo cáo sẵn cho mọi người luôn đây nhé. 

Resilience, flexibility & agility – Phẩm chất kiên trì, bền bỉ, sự linh động và khả năng linh hoạt 

Chúng ta đang vận hành trong một thế giới đầy biến động. Nay chiến sự nổ ra chỗ này, mai cuộc chiến thương mại nổ ra chỗ kia. Chưa bao giờ chính sách quốc gia mà nó thay đổi tính bằng giờ bằng giây, diễn biến không ai ngờ, chẳng lường trước được miếng nào như là đang xem reality show – show truyền hình thực tế. Trong khi cả thế giới dán mắt vào màn hình coi các nguyên thủ đánh nhau thì, con vi rút nó vẫn lan chỗ này, bùng chỗ kia. Con người qua một đợt tàn sát của vi rút thì lúc nào cũng sống trong sự phập phồng, lo sợ chuyện cũ trở thành chuyện mới. Nhưng vui nhất là con AI. Giờ nó đã thành vũ khí để đọ nhau của các anh lớn. Tốc độ phát triển và khả năng đi vào cuộc sống ngoạn mục của nó đã khiến cho loài người trở tay không kịp. Sa thải hàng loạt. Công việc thay đổi. Mô hình kinh doanh biến động. Loài người nếu không học cách cộng tác thì bị loại một cách vô cảm…. Trong cái thế tán loạn đó của thế giới và thời cuộc, ai mất bình tĩnh là gục ngã. Ai hấp tấp là vấp ngã. Ai cố chấp là bị xô ngã. Ai loay hoay không nhận thức được thời cuộc là sa ngã, là té vào mớ bòng bong lá cải và vô minh vì ngoài nó ra thì còn biết chi đâu. Vậy cho nên, tự hỏi mình đi. Tự lấy cây thước ra mà đo cái phẩm chất kiên trì, bền bỉ, linh động & linh hoạt của mình đi. Không có nó thì làm gì đối mặt nổi với cái sự thay lòng đổi dạ nhanh còn hơn trở bánh tráng của thế giới này. 

Motivation & self-awareness – Khả năng tự nhận thức và tự tạo động lực 

Đây nè, thời này là thời tự mà biết, tự mà tìm hiểu, tự mà tìm ra, tự mà ngộ ra chứ không ai rảnh để babysit – làm vú em chăm chút cho đâu. Ai người ta cũng lo xì trét chuyện của họ chưa giải quyết nổi kia kìa. Mà bản thân người trẻ các bạn cũng vậy thôi. Hàng ngày tôi nhận không biết bao nhiêu tin nhắn cô ơi em không biết phải làm sao. Ban ngày thì lơ mơ hỏi cô ơi em phải làm sao. Ban đêm thì thức tới 1-2g sáng hóng chuyện lá cải. Vậy là tự nhận thức dữ chưa? Vậy là tự tạo động lực cho bản thân dữ chưa hay suốt ngày đi van xin, kỳ kèo ai đó ban cho mình chút động lực? Đến cả cái thân của mình, cuộc đời của mình mà mình còn chưa chịu trách nhiệm, chưa take care – lo lắng cho nó có tương lai thì chắc lá cải nó lo à? Thôi thì, ai biết tự lo, tự độ thì qua được cái khúc quanh này. Không thì chịu. Rồi sẽ có nhiều người mắc kẹt lại và cuộc đời sẽ cực kỳ khó khăn phía trước khi tương lai bỏ quên họ. Nhưng đó là qui luật tất yếu của mọi cuộc sàn lọc. Hoặc là bạn tự nhận thức và tự thúc đẩy bản thân chạy về phía trước. Hoặc là bạn vừa nghe livestream vừa suy nghĩ vè sự vô thường của chính cuộc đời mình vậy. 

Curiosity & lifelong learning – Tính hiếu học & khả năng học cả đời 

Khôgn cần phải nói thêm nữa, vì chuyện này đã nói quá nhiều rồi, từ hồi công nghệ lên ngôi. Giờ, nó chỉ tăng trưởng với mức độ siêu lây lan mà thôi chứ chẳng có gì là mới. Trong cái dòng chảy biến động và thay đổi mỗi ngày đó, ai cũng qua một đêm trở nên lạc hậu. Cho nên, mỗi một ngày mới là ngày bạn bắt đầu trở lại, giống như coi phim 50 first Gates – 50 cuộc hẹn đầu tiên vậy. Cứ thức dậy là trở thành tờ giấy trắng, không còn biết gì và phải học lại từ đầu. Nếu giữ được tinh thần beginner – bắt đầu lại từ đầu một cách không mày mặt đó thì mới chơi game nổi với thời thế này. Đặc biệt là trong vòng 5 năm tới, các bạn sẽ mục kích sự sinh sôi nảy nở như vi rút của AI Agent – cộng tác AI trong mọi công việc, mọi lĩnh vực, mọi ngành nghề, mọi ngõ ngách của sự nghiệp và cuộc sống. Bên cạnh đó, dự đoán của các chuyên gia công nghệ là AI sẽ bắt đầu hành trình đắp da đồ thịt để bước vào thế giới vật lý, bắt đầu chung sống và làm việc một cách hiện hữu bằng hình hài của loài người. Cái thế trận này là thế con người chưa bao giờ kinh qua, hoàn toàn không có miếng kinh nghiệm hay trải nghiệm nào mà chỉ là lần dò học hỏi, tìm hiểu, thử nghiệm, đi một bước học một bước. Cho nên, hoặc là bạn xào xáo lại thời gian biểu của mình và giành nhiều thời gian hơn để đi tìm hiểu, học hỏi, nghiên cứu, thử nghiệm, rồi lại tiếp tục như thế cả đời. Hoặc là bạn cứ ôm lấy cái màn hình lá cải và chết chìm trong cái mớ vô bổ đó trong khi tương lai nó bước qua và bình tĩnh vẫy chào vĩnh biệt. 

Dependability & attention to details – Phẩm chất đáng tin cậy và khả năng triển khai chi tiết 

Này là đụng vào cái tật lớn nhất của các bạn trẻ nè. Sự tập trung cao độ kéo dài 3s của người trẻ ngày nay do những chuyên gia thao túng tâm lý tuyệt kỹ đứng đằng sau những nền tảng và vô vàn cái app đã tạo nên những thế hệ “lướt qua”. Họ không còn đủ sự kiên nhẫn để tìm hiểu bất kỳ thứ gì một cách kỹ càng, làm thứ gì một cách chi tiết, hay thật sự dụng tâm để hoàn thành tròn trịa một công việc. Tất cả đều lướt qua. Tất cả đều nhấp nháy rồi thôi, kệ, không quan tâm, không để ý làm gì trong khi cái 3s tiếp theo nó đang tràn lên màn hình hot. Ngay cả vòng đời drama cũng ngày càng ngắn lại, trong khi nồng độ drama phải ngày càng tăng lên mới cạnh tranh nổi với nhau. Trong cái thế giới như vậy, người trẻ học không nổi cách lưu tâm và triển khai chi tiết. Vì vậy, giao việc gì hỏng việc đó. Làm nhanh nhanh cho qua. Làm qua loa cho xong. Làm loạn xạ không suy nghĩ, tư duy đủ đầy và chi tiết. Nhanh thì rất nhanh, nhưng rất nhiều khi là nhanh nhẩu đoản. Làm làm mà không biết tại sao mình làm, làm để làm gì, làm cách nào tốt hơn rồi mới đến làm cái chi chi. 3s chỉ đủ để nhảy chồm chồm vào 1 việc linh tinh nào đó vừa nghĩ ra rồi xong. Hỏi làm xong chưa thì bảo xong rồi. Hỏi có kết quả gì không thì không biết. Hỏi làm xong chuyện đó nó đóng góp gì vào mục tiêu thì mở to mắt có vẻ hết sức ngỡ ngàng. Cứ như vậy, làm sao mà ai dám tin cậy, giao việc, hay giao cho những vai trò lớn lao hơn? Và cũng vì như vậy mà, cái phẩm chất đáng tin cậy, giao việc là yên tâm bổng trở thành thứ phẩm chất quý giá của tương lai. Ủa, trong khi với tôi cái này là phẩm chất default – đương nhiên. làm việc mà không đáng tin cậy, không có khả năng triển khai chi tiết thì làm được việc gì? Hay chỉ cần suy nghĩ chiến lược và không làm gì là chuyện nó tự động thành? Hay mình chờ sau này AI nó làm hết mình khỏi làm và cũng không cần suy nghĩ? 

4 kỹ năng và khả năng trên, theo báo cáo Tương lai nghề nghiệp thì hay ghê, đều nằm trong số có khả năng thay thế thấp hoặc rất thấp bởi AI vì nó đều là những phẩm chất và khả năng rất “người”. Giờ bạn tự nghĩ đi, mình có đủ người chưa? Mình có tự trang bị cho bản thân những kỹ năng “người” để khác biệt và cộng tác được với AI chưa? Hay thôi, để coi xong cái phiên live 2g sáng rồi tính tiếp? Không sao! Con người cũng còn tới 5 năm để quyết định mình có định làm người nữa hay không. Cứ từ từ chờ tới khi AI nó đổ ra đầy đường đi rồi mình bỏ phố về rừng, ở trong đó ôm điện thoại mà hóng tiếp. Bằng không, nếu ai nghĩ mình nên đi làm kiếm tiền nuôi thân, hoặc cần bỏ chút thời gian ra để phát triển tương lai của mình thì hãy nhìn cái biểu đồ dưới đây. 3 trong số 4 kỹ năng, khả năng trên đang lọt top những kỹ năng quan trọng nhất đối với nhà tuyển dụng từ nay đến năm 2030. Ý là ngay bây giờ muốn đi xin job, muốn giữ job, muốn có job freelance hay muốn kinh doanh gì thì cũng phải có sẵn mấy cái xì kiu này rồi chứ không phải chờ tới 2030 mới học. 

Mới nói có một góc của những gì cần chuẩn bị cho tương lai thôi mà nó đã nổ não cỡ đó. Đủ hiểu mỗi cá nhân phải nỗ lực kiểu gì mới giữ được cho bản thân vừa bình tĩnh, vui vẻ, an yên trong hiện tại, vừa cập nhật và sẵn sàng song hành với tương lai. Hoặc là bạn tự huyễn hoặc bản thân về một phép màu sẽ cứu bạn ra khỏi mớ hỗn độn của sự bất định. Hoặc là bạn tự ngộ ra không ai cứu nổi mình ngoài chính mình và học cách tự độ. Lựa chọn là của bạn. Nếu sứ mệnh của bạn là chiến đấu vì vi rút hay vì pháo, hãy cứ làm việc đó mỗi ngày lúc 2g sáng. Không thì, hãy bắt đầu bằng 4 kỹ năng, khả năng quan trọng này – nhóm kỹ năng self-efficacy – tự thân vận động để tự mình tìm thấy định hướng và hành trình tương lai phía trước.